Hvar liggja tækifærin? - Nýr sjóður Spron verður til – þriðji hluti

Ég hef í tveimur greinum hér í Morgunblaðinu fjallað um fyrirhugaðan  Spron-sjóð sem ætlað er að fjárfesta í menningar- og mannúðarmálum. Í umfjöllun minni hefi ég sérstaklega leitað upplýsinga í Bretlandi um hvernig slíkir sjóðir eru reknir.  Í þriðju og síðustu grein minni velti ég fyrir mér hver þau verkefni eru hér sem sjóðurinn gæti helst látið sig varða. Í Bretlandi hafa rannsóknir sýnt að sjálfstæðir sjóðir af því tagi sem Spron-sjóðurinn verður fjárfesta fyrst og fremst á sex afmörkuðum sviðum:   

• Félagslegu starfi með aðaláherslu á heilbrigðismál, menntun og þarfir þeirra sem á einhvern hátt hafa farið halloka í samfélaginu.

 

• Menningu þar sem varðveisla menningararfsins er fyrirferðarmikil, en nú með aukinni áherslu á eflingu lista og skapandi atvinnugreina.

 

• Vísindum þar sem fjárfesting í rannsóknum er langstærsti hlutinn.

 

• Náttúruvernd þar sem lögð er áhersla á sjálfbæra þróun og alþjóðlegar skuldbindingar í náttúruverndarmálum.

 

• Mannúðarstarfi en til þess málaflokks telja Bretar m.a. baráttuna gegn fátækt í heiminum, hamfarahjálp og stríðið gegn útbreiðslu alnæmis.

 

• Nærumhverfi þar sem endurreisn borgarhverfa er fyrirferðarmikil.

  Flestir geta verið sammála um að á Íslandi megi finna dæmi um verðug verkefni á þeim sviðum sem ofan greinir sem og á ýmsum öðrum sviðum.Það skiptir öllu máli þegar nýtt fjármagn ætlað til menningar og mannúðar kemur inn á markaðinn að rík hugsun sé lögð í hvernig er best að verja því fé og þá sérstaklega, hvernig tryggja megi að það skili sem mestum áhrifum í þágu samfélagsins.  Í fyrstu grein minni færði ég rök fyrir því að sjóðurinn ætti að láta sig varða það sem mest brennur á í samfélaginu hverju sinni og virka sem hvati fyrir breytingar. Með stofnun Spron-sjóðsins kemur nýtt fjármagn inn á markað sem hingað til sem hér eftir mun njóta stuðnings ríkisvalds og sveitarfélaga sem og vera í samstarfi við fyrirtæki og einstaklinga um margvísleg verðug samfélagsverkefni. Spronsjóðurinn er algjör viðbót við það sem fyrir er og á ekki að koma í stað ríkisframlaga eða annarrar fjármögnunar.Slíkur stórsjóður, sem er engum háður, getur orðið sjálfstæð rödd í samfélaginu sem með gjörðum sínum getur gert hið óhugsandi hugsanlegt.  En lykilatriði er að sjóðurinn mun ekki og getur ekki starfað einn að slíkum stórverkefnum.  Samstarf og samtal við stjórnvöld, félagasamtök, stofnanir, fyrirtæki og einstaklinga skiptir höfuðmáli.  Verði slík framtíðarsýn mótuð til handa sjóðnum  og stjórnvöld, ríki og sveitarfélög sem og félagssamtök, fyrirtæki og stofnanir taka þeirri nálgun fagnandi eru möguleikarnir óendanlega margir. Sem dæmi, er hugsanlegt að sjóðurinn geti

• hrint í framkvæmd átaki í samvinnu við stjórnvöld sem útrýmir launamisrétti?
• komið að gjörbyltingu fangelsismála á Íslandi sem leiddi til þess að Ísland yrði fyrirmyndarland hvað varðar aðbúnað fanga?  
• fjárfest í gjörbreyttri almennri listmenntun barna á grunnskólastigi?
• staðið að eflingu rannsókna í byggingalist og skipulagsmálum og um leið stuðlað að aukinni vitund almennings almennings um mikilvægi vandaðrar vinnu á þeim sviðum?    
• lagt því lið að innflytjendur eigi auðveldara en nú með að aðlagast íslensku samfélagi?     
• orðið drifkraftur í því að íslensk hönnun verði veigamikill þáttur útflutningi Íslendinga?   

  Nú þegar unnið er að stofnun sjóðsins er mikilvægt að fari fram lifandi, kröftug og opin umræða um hlutverk hans og hverju hann gæti áorkað til framtíðar.  Slíkur samfélagssjóður með fjárfestingargetu allt að einum milljarði króna mun hafa burði til að ráðast í verkefni í samvinnu við aðra sem gætu leitt til verulegra framfara í samfélaginu.  Finni sjóðurinn málstað sinn, eru honum allir vegir færir.    

  

Höfundur starfar í listum og er viðskiptavinur Spron        

Einkafjármögnun menningar og mannúðarmála í Bretlandi -Nýr sjóður Spron verður til – annar hluti

Í grein minni sem birtist hér í Morgunblaðinu nýverið skýrði ég afstöðu mína til fyrirhugaðs sjóðs Spron sem ætlað er að fjárfesta í menningar- og mannúðarmálum.Ástæða er til að leita í sarp annarra þjóða um hugmyndir og fyrirmyndir, nú þegar slíkur stórsjóður gæti orðið að veruleika.  Hér verður horft til BretlandsÞar er einkafjármagni til samfélagsverkefna skipt í þrjá mismunandi flokka og hefur hver flokkur sín einkenni.    

Framlög einstaklinga

Framlög einstaklinga vega þungt í árlegum einkastuðningi til menningar og líknar í Bretlandi.   Á síðustu árum hafa svokallaðir „venture philanthropists”  látið að sér kveða í Bretlandi. Þetta eru einstaklingar sem hafa ákveðið að fjárfesta hluta af auð sínum í menningu og mannúðarmálum.  Þeir velja sér verkefni sjálfir og eru virkir þátttakendur í stefnumótun þeirra verkefna sem þeir leggja fé í.  Þeir sækjast ekki eftir fjárhagslegum arði en leggja þeim mun meiri áherslu á arðsemi í gegnum árangur.  Tom Hunter er dæmi um einn slíkan.  Hann er skoskur kaupsýslumaður, tæplega sextugur að aldri, sem hefur lýst því yfir að að hann ætli að yfirgefa þennan heim jafn „slyppur og snauður” og hann fæddist í hann.  Tom Hunter hefur þegar fjárfest tuttugu af hundraði auðæfa sinna í menntun ungra barna í Skotlandi.    

Framlög fyrirtækja

Tvær megin ástæður eru fyrir því að fyrirtæki fjárfesta í menningar og mannúðarmálum.   Fyrst er að telja að fyrirtæki líta svo á að þau beri samfélagsábyrgð og siðferðislega skyldu til að styrkja þörf verkefni.   Á hinn bóginn búa að baki beinar viðskiptaástæður, það er, fyrirtækin ætlast til að fjárfestingin skili ágóða líkt og önnur fjárfesting.  Sá ágóði getur verið með ýmsu móti.  Fyrirtæki kaupa sér „góða ímynd” með því að leggja fé í menningar og samfélagsstarfsemi og verðleggja framlag sitt ákveðnu verði.  Fjárfestingin getur líka verið ætluð sem verkfæri til að hafa áhrif á stjórnvaldsákvarðanir.  Í Bretlandi hafa verið deildar meiningar um hversu langt fyrirtæki hafa gengið í að beita ofangreindum aðferðum.    

Framlög sjóða

Í þriðja lagi eru framlög sjóða eða  „Trust and foundations” sem nýr sjóður Spron myndi falla undir.  Sjóðirnir eru ætíð sjálfseignastofnanir að breskum hætti.    Áætlað er að að um 9.000 slíkir sjóðir séu til í Bretlandi[1] og er það mat þeirra sem hafa rannsakað þróun einkafjármögnunar samfélagsmála að sjóðirnir séu í dag mun framsæknari en aðrir á þessum markaði og skiptir sjálfstæði þeirra þar höfuðmáli.    Þeir eru engum háðir, hvorki hluthöfum, viðskiptavinum, kaupendum né stjórnvöldum.  Þetta gefur þeim frelsi til að vera raunverulegt mótvægi við aðrar fjármögnunarleiðir þar sem hagsmunir annarra eru ætíð í húfi.  Þeir hafa sett fram ný viðmið í stuðningi við samfélagsverkefni og gert kröfu um skýrari markmið verkefna en aðrir.  Þeir gera ekki kröfu um fjárhagslega arðsemi af þeim verkefnum sem þeir taka þátt í en leggja ríka áherslu á árangur og áhrif verkefnanna.  Í auknum mæli taka þeir upp verkefni sem enginn er að sinna, skapa ný verkefni og eru í forystu umræðu um samfélagsbreytingar. Dæmi um verkefni slíkra sjóða eru fjölmörg.  Michael Young var frumkvöðull að mörgum samfélagsverkefnum á 20.öld í Bretlandi og stofnaði meðal annars Bresku neytendasamtökin og Opna háskólann sem í dag er rekinn af breskum stjórnvöldum.  Sjóður sem ber hans nafn einbeitir sér að rannsóknum á breyttu samfélagi og að nýta þær rannsóknir til framfara.   Impetus Trust er dæmi um stóran sjóð sem einbeitir sér að félagslegum fjárfestingum.  Fjárfestingar hans í hverju verkefni nema tugum milljóna króna.  Sjóðurinn tekur þátt í  nýjum  verkefnum í afmarkaðan tíma, oftast í 3 – 5 ár. Hann fjárfestir beint og veitir  rekstrarlega aðstoð.  Sjóðurinn ætlast til þess að verkefnunum sé lokið að ákveðnum tíma liðnum eða að þau verði sjálfbær og lifi áfram án stuðnings Impetus.   Þriðja dæmið er Esmée Fairbarin sjóðurinn sem árlega ver 3,6 milljörðum íslenskra króna til samfélagsverkefna, þar af um 800 milljónum króna til lista.  

Nýr sjóður Spron

Samantektin hér að ofan um breskt menningar- og mannúðarstarf á einkamarkaði er sett fram til að skýra muninn á mismunandi fjárfestingaleiðum á þessum markaði.  Samskonar þróun hefur átt sér stað meðal annarra þjóða en Bretar hafa, ásamt Bandaríkjamönnum, rutt veginn.  Nýr sjóður Spron verður algjör nýjung á Íslandi og henni fylgja spennnandi möguleikar og tækifæri en jafnframt mikil ábyrgð. Það skiptir öllu máli að vel takist til frá upphafi. 

  

Höfundur starfar í listum og er viðskiptavinur Spron 

[1] Tölur frá The Association of Charitable Foundations (ACF)

Fjárfesting í menningu og mannúð - Nýr sjóður Spron verður til - fyrsti hluti

Neðangreind grein eftir undirritaða birtist á miðopnu Morgunblaðsins í dag.  Aðrar tvær greinar um sama efni munu væntanlega birtast þar á næstu dögum....

---------------------------------------------------------------------------- 

Fréttir af  tillögu stjórnar Spron um að breyta sparisjóðnum í hlutafélag vekja athygli.  Nái tillagan fram verður til sjálfstæður sjóður undir merkjum sjálfseignarstofnunar með stofnfé sem nú er metið á um 9 milljarða króna. Samkvæmt lögum um fjármálafyrirtæki skal megin tilgangur sjálfseignarstofnunarninnar vera sá að „stuðla að viðgangi og vexti í starfsemi sparisjóðsins” en einnig er heimilt að „úthluta af fjármunum sjálfseignastofnunarinnar til menningar og líknamála á starfssvæði sparisjóðsins”. Nýi Spron-sjóðurinn verður langstærsti einstaki sjóður sinnar tegundar í landinu. Ætla má að árleg úthlutun sjóðsins verði hálfur til einn milljarður króna. Enginn sjóður af þessari stærðargráðu er til í landinu. Það er því ástæða til að staldra við og velta fyrir sér þeim möguleikum og tækifærum sem stofnun sjóðsins gefur og hvaða stefnu og skipulag eigi að setja honum.  Nokkur lykilatriði skipta höfuðmáli í fyrstu stefnumótun sjóðsins. 

Málstaðurinn 

Stærsta verkefnið framundan er að þróa og móta hlutverk og sýn sjóðsins. Hver er tilgangurinn?  Hefur hann eitthvert samfélagslegt hlutverk?  Vill hann breyta einhverju?  Vill hann berjast fyrir einhverju?  Málstað? Til að svara þessum spurningum verður að líta til laganna en ekki síður hins samfélagslega framfarahlutverks sem sparisjóðir hafa haft í byggðum landsins.Rétt er að horfa til upprunans um leið og horft er til framtíðar.Hafi sjóðurinn málstað getur hann ekki orðið hlutlaus veitandi fjármagns heldur þvert á móti síkvikt afl sem lætur sig varða það sem mest brennur í samfélaginu hverju sinni og virkar sem hvati fyrir breytingar. Slíkur sjóður, sem er engum háður, getur orðið sjálfstæð rödd í samfélaginu sem með gjörðum sínum getur gert hið óhugsandi hugsanlegt, staðið fyrir framförum og nýsköpun sem ella hefði ekki orðið.   

Fjárfesting

Svari menn þeirri spurningu jákvætt að sjóður sem þessi eigi að hafa málstað er mikilvægt að frá upphafi verði fjárveitingar sjóðsins hugsaðar sem fjárfestingar en ekki styrkur, stuðningur eða úthlutun.  Sjóðurinn á ekki að úthluta fé heldur fjárfesta í verkefnum hvort sem hann gerir það einn og sér eða í samstarfi við aðra.  Sjóðurinn á að standa fyrir félagslegum og menningarlegum fjárfestingum þar sem gerð er krafa um arðsemi en að sú arðsemi verði ekki af fjárhagslegum toga heldur felist í þeim umbótum, breytingum eða framþróun sem verður.  Svona nálgun krefst þess að sjóðurinn og starfsfólk hans séu frumkvöðlar, að þau skapi, stuðli að og leiti upp þau verkefni  sem fjárfest er í um leið og þau er opin fyrir tilboðum og beiðnum annarra um samstarf sjóðsins. Margar fyrirmyndir má finna erlendis um rekstur og stefnumótun sambærilegra sjóða, bæði hvað varðar hlutverk og stefnu en einnig hvernig ávöxtun sjóðsins verði best tryggð.  Í því tilliti skiptir ekki síst máli að skattalöggjöf verði rýmkuð hér á landi hvað varðar fjárfestingar í menningar og mannúðarmálum.  

Sjálfstæði og fagmennska

Samkvæmt lögum um breytingu sparisjóða í hlutafélög eiga sæti í stjórn sjóðs eins og hér um ræðir tveir fulltrúar viðkomandi sveitarfélags, einn fulltrúi tilnefndur af fjármálaráðherra og tveir fulltrúar tilnefndir af viðskiptaráðherra. Stjórnin er með öðrum orðum pólitískt skipuð sem er frábrugðið því sem almennt er venja um sjálfseignarstofnanir.  Hvers vegna löggjafinn valdi þessa skipan er ekki til umræðu hér, en sjálfsagt er að huga að því hvort önnur leið geti ekki verið heppilegri. Þetta er ekki síst mikilvægt fyrir þær sakir að Spron sjóðurinn verður fyrirmynd annarra sjóða sem líklega verða stofnaðir á næstu árum við breytingar á öðrum sparisjóðum landsins.  Rannsóknir erlendis sýna að því sjálfstæðari sem slíkir sjóðir eru því líklegri eru þeir til að geta haft veruleg áhrif til framfara í samfélaginu.  Við rekstur sjóðsins er mikilvægt að hvergi verði hvikað frá faglegum sjónarmiðum. Við ráðningu stjórnenda og ráðgjafa verður að taka mið af þekkingu þeirra á viðfangsefnum sjóðsins og hvort þeir hafa þann skapandi huga sem þarf til að finna þessu nýja afli raunverulegt hlutverk í samfélaginu. Síðast en ekki síst hlýtur það að vera verkefni stjórnenda að móta stefnu um verkefni sjóðsins og bera uppi málstaðinn til framtíðar og hvaða hlutverk sjóðnum er ætlað í hinu stærra, samfélagslega samhengi.   

Framtíð Spron

Líklegt má teljast að hlutafélagið Spron taki breytingum og jafnvel sameinist öðrum fjármálafyrirtækjum þegar fram líða stundir.  Saga Spron er um margt merkilegt ekki síst fyrir þær sakir að sparisjóðurinn hefur frá upphafi látið sig samfélag sitt varða og er menningarsjóður Spron einn sá elsti í landinu.  Spron nýtur virðingar í samfélaginu og hefur árum saman átt hvað ánægðustu viðskiptavinina samkvæmt ánægjuvog Gallups.

Hvað sem verður um Spron hf. er ljóst að takist að standa faglega að stofnun hins nýja sjóðs mun orðspor og arfleifð Spron lifa áfram og verða mikilvægur aflvaki nýsköpunar í menningu og mannúð á Íslandi. 

Höfundur starfar í listum og er viðskiptavinur Spron